ΔΕΥΤΕΡΕΥΟΥΣΕΣ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
1 .Ειδικές προτάσεις
Εισάγονται: α) με το ὅτι (αντικειμενική κρίση-πραγματικό γεγονός)
β) με το ὡς (υποκειμενική κρίση)
Συντακτική θέση: α) υποκείμενο απρόσωπων ρημάτων ή απρόσωπων εκφράσεων
β) αντικείμενο σε ρήματα λεκτικά, δεικτικά, γνωστικά, αισθητικά
γ) επεξήγηση (σνθ .τοῦτο ταῦτα): η ειδική πρόταση συμπληρώνει την έννοια του ουσιαστικού.
Εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσεως :
1.απλή οριστική (πραγματικό)
2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)
3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)
4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.
Οι φράσεις: οἶδ’ ὅτι(=το ξέρω, βέβαια), εὖ οἶδ’ ὅτι(=το ξέρω καλά, βεβαιότατα), δῆλον ὅτι (=προφανώς) έγιναν στερεότυπες βεβαιωτικές επιρρηματικές εκφράσεις. Βρίσκονται συνήθως στο τέλος της πρότασης.
2.Ενδοιαστικές προτάσεις
Εισάγονται με: α) μή, σπανίως, ὅπως μή (φόβος μήπως γίνει κάτι ανεπιθύμητο)
β) μή οὐ (φόβος μήπως δε γίνει κάτι επιθυμητό)
Εξαρτώνται από ρήματα που σημαίνουν φόβο, δισταγμό, προσδοκία ή υποψία.
Εκφέρονται με: α) υποτακτική (προσδοκώμενο φόβος)
β) οριστική (φόβος πραγματικός)
γ) δυνητική οριστική (φόβος μη πραγματικός)
δ) ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα Ι.Χ και δηλώνεται προσδοκώμενος φόβος σαν υποκειμενική γνώμη)
ε) δυνητική ευκτική (φόβος δυνατός στο παρόν ή στο μέλλον)
* Συντακτική θέση: υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση
3. Πλάγιες Ερωτηματικές προτάσεις
Εξαρτώνται από ρήματα:α) απορίας
β) άγνοιας – γνώσης
γ) αίσθησης
δ) ερώτησης
ε) φροντίδας – επιμέλειας
Εισάγονται με: α) εἰ, σπανίως ἐάν, ἂν: ολικής άγνοιας, μονομελείς.
β) εἰ-ἤ, εἲτε-εἲτε, πότερον (α)-ἢ : ολικής άγνοιας, διμελής.
γ) ερωτηματικές αντωνυμίες και ερωτηματικά επιρρήματα και με τις αντίστοιχες αναφορικές αντωνυμίες και αναφορικά επιρρήματα (Μερικής άγνοιας)
Εκφέρονται με :
1.απλή οριστική (πραγματικό)
2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)
3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)
4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.
5. απορηματική υποτακτική (δηλώνουν απορία)
Συντακτική θέση: υποκείμενο, αντικείμενο, επεξήγηση
Πλάγιες ερωτηματικές του τρόπου
Εξαρτώνται από ρήματα φροντίδας- επιμέλειας κ.τ.ό
Εισάγονται με τα αναφορικά επιρρήματα όπως και ως
Εκφέρονται με: α)οριστική μέλλοντα (η φροντίδα αναφέρεται στο μέλλον)
β) σπανίως με ευκτική μέλλοντα του πλαγίου λόγου
γ) πολύ σπανίως με υποτακτική
Μετά από παράλειψη προστακτικών ὅρα (ή ὁρᾶτε), σκόπει (ή σκοπεῖτε) το ὅπως +οριστική μέλλοντα και σπανιότερα το ὅπως + υποτακτική αορίστου εμφανίζεται σαν
ανεξάρτητη κύρια πρόταση με προτρεπτική ή συμβουλευτική σημασία.
4.Αιτιολογικές προτάσεις
(Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της αιτίας)
Εισάγονται: α) με τα διότι, ἐπεί ἐπειδή
β) με το ὡς (υποκειμενική αιτιολογία)
γ) με το ὅτι (πραγματική αιτιολογία)
δ) με το εἰ (αμφισβητούμενη ή υποθετική αιτιολογία, μετά από ρήματα ψυχικού πάθους)
Μετά από ρήματα ψυχικού πάθους (ἤδομαι, χαίρω, θαυμάζω, αἰσχύνομαι, χαλεπῶς φέρω κ.τ,ό.) ή αναλόγων εκφράσεων (δεινόν ἐστι, αἰσχρόν ἔστι, θαυμαστόν ἐστι) εισάγεται με το ὅτι (πραγματική αιτιολογία), ενώ με το εἰ (αμφισβητούμενη ή πιθανή η υποτιθέμενη αιτιολογία ).
Εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσεως :
1.απλή οριστική (πραγματικό)
2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)
3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)
4. ευκτική του πλάγιου λόγου, όταν εξαρτάται από ιστορικό χρόνο και δηλώνει ταυτόχρονα το πραγματικό σαν υποκειμενική γνώμη.
Μια δευτερεύουσα πρόταση που εξαρτάται από αρκτικό χρόνο μπαίνει σε ευκτική, όταν εκφράζεται αβέβαια πιθανότητα .
5. Συμπερασματικές προτάσεις
(ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του αποτελέσματος)
Εισάγονται με τους συνδέσμους : ὣστε και ὡς και τα εμπρόθετα ἐφ’ ᾧ και ἐφ’ ᾧτε
Εκφέρονται με :
1.απλή οριστική (πραγματικό)
2. δυνητική οριστική (μη πραγματικό)
3. δυνητική ευκτική (δυνατό να γίνει στο παρόν ή στο μέλλον)
4. σπανίως με ευκτική του πλαγίου λόγου ή ευκτική καθ’ έλξη
5.ὥστε + απαρέμφατο (δηλώνει : α)φυσικό επακόλουθο, αναγκαστικό ή ενδεχόμενο, β)σκοπό ,γ) όρο, προϋπόθεση ή συμφωνία)
6. ἐφ’ ὤ/ ἐφ’ ὦτε + απαρέμφατο (δηλώνει όρο ή συμφωνία) κι έχει επεξηγηματική χροιά
6.Τελικές προτάσεις
(ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του σκοπού)
Εισάγονται με τους τελικούς συνδέσμους : ἳνα, ὅπως, ὡς και σπανίως με το μή (= για να μη). Σπανίως με ὃπως/ ὡς + ἄν (αοριστολογικό): όταν υπολανθάνει υπόθεση ή δηλώνεται η προϋπόθεση από την οποία εξαρτάται η πραγματοποίηση του σκοπού.
Εκφέρονται με: α) υποτακτική (δηλώνει σκοπό προσδοκώμενο)
β) υποτακτική + αν (δηλώνει προϋπόθεση από την οποία εξαρτάται η πραγματοποίηση του σκοπού)
γ) οριστική ιστορικού χρόνου (δηλώνει σκοπό που δεν πραγματοποιήθηκε)
δ) ευκτική (ο σκοπός είναι γνώμη ή επιθυμία υποκειμενική)
ε) ευκτική του πλαγίου λόγου (αν εξαρτάται από ρήμα Ι.Χ και δηλώνεται προσδοκώμενος σκοπός σαν υποκειμενική γνώμη)
στ) ευκτική από έλξη
* Μετά από ρήματα που δηλώνουν φροντίδα, φόβο, προσπάθεια, δισταγμό εξαρτάται συνήθως πρόταση εισαγόμενη ὅπως/ ὅπως μη + οριστική μέλλοντος (ή υποτακτική ή ευκτική του πλαγίου λόγου). Η πρόταση αυτή είναι πλάγια ερωτηματική.
8. Εναντιωματικές προτάσεις
(ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί της εναντίωσης)
Εισάγονται με: α) εἰ καί, ἄν καί, ἐάν καί (η παραχώρηση γίνεται προς κάτι το πραγματικό)
β) καί εἰ, καί ἄν, καί ἐάν (η παραχώρηση γίνεται προς κάτι αβέβαιο ή ενδεχόμενο) (παραχωρητικές)
γ) οὐδ’ εἰ, οὐδ’ ἐάν, μηδ’ ἐάν, οὐδ’ ἄν, μηδ’ ἄν (όταν κύρια πρόταση είναι αρνητική και φανερώνουν κάτι το ενδεχόμενο, αβέβαιο, αδύνατο)
Εκφέρονται όπως και οι αντίστοιχες υποθετικές με οριστική, υποτακτική, ευκτική και ευκτική του πλαγίου λόγου. Χαρακτηρίζονται όπως οι υποθετικοί λόγοι
9. Χρονικές προτάσεις
(Ως επιρρηματικοί προσδιορισμοί του χρόνου)
Εισάγονται με τους χρονικούς συνδέσμους : ὡς, ὅτε, ὁπότε, ἐπεί, ἐπειδή, ἓως, ἓστε, ἂχρι, μέχρι ἡνίκα, ὁπηνίκα, πρίν
Εκφέρονται με: α) οριστική Ι.Χ. (δηλώνουν το πραγματικό γεγονός)
β) υποτακτική (εκφράζουν το προσδοκώμενο ή την αόριστη επανάληψη στον παρόν ή το μέλλον). Συνοδεύονται από το αοριστολογικό ἂν
γ) Ευκτική, απλή σκέψη ή αόριστη επανάληψη στο παρελθόν
δ)ευκτική του πλαγίου Λόγου
Χρονικοί σύνδεσμοι σε στερεότυπες ελλειπτικές εκφράσεις πήραν επιρρηματική σημασία: ἐστίν ὅτε(~μερικές φορές), οὐκ ἐστίν ὅτε {= ουδέποτε), ουκ εστίν ότε ού (= πάντα), ὅτε μή{=εκτός εάν), ὅτέ μέν…ὅτέ δέ(=άλλοτε μεν…άλλοτε δε).
Σύνταξη του συνδέσμου πριν :
Α) με οριστική (δηλώνει το πραγματικό-εξαρτάται συνήθως από αρνητική κύρια πρόταση), β) με υποτακτική (δηλώνει την αόριστη επανάληψη στο παρόν και στο μέλλον ή το προσδοκώμενο- εξαρτάται από αρνητική κύρια πρόταση),Γ) με ευκτική του πλαγίου λόγου (εξάρτηση από ιστορικό χρόνο) ή σπανίως, δ)δυνητική ευκτική . Επίσης με ε) ευκτική που οφείλεται σε έλξη από προηγούμενη ευκτική .
Με τις χρονικές προτάσεις δηλώνονται τρεις χρονικές στιγμές:
1. Σύγχρονο: ὄτε, ὅποτε, ἠνίκα, ἕως, ἕν ὤ, ἔστε, ἄχρι, μέχρι + οριστική ενεστώτα
2. Υστερόχρονο: ἕως, ἔστε, ἄχρι, μέχρι + οριστική αορίστου ή υποτακτική + ἄν ή ευκτική / πριν + απαρέμφατο
3. Προτερόχρονο: ἐπεί, ἐπεί τάχιστα, ἐπειδή, ἐπειδή τάχιστα, μόλις, ὡς (σε γρήγορη εναλλαγή γεγονότων), ἀφ’ οὗ, ἐξ οὗ, ἐξ ὅτου + οποιαδήποτε έγκλιση χρονικών προτάσεων. Επίσης πρίν + οριστική, υποτακτική, ευκτική.
10. Αναφορικές προτάσεις
Εισάγονται με αναφορικές αντωνυμίες ή αναφορικά επιρρήματα
Εκφέρονται με μία από τις εγκλίσεις των προτάσεων κρίσεως ή επιθυμίας ή με ευκτική του πλαγίου λόγου.
Διακρίνονται σε: Ι) Αναφορικές Ονοματικές-Προσδιοριστικές (δηλώνουν ποιο είναι το όνομα στο οποίο αναφέρονται) : έχουν συντακτική θέση υποκειμένου, αντικειμένου, κατηγορουμένου, παράθεσης, επεξήγησης, επιθετικού προσδιορισμού, ετερόπτωτου προσδιορισμού (συνήθως γεν. διαιρετική ή αντικειμενική)
ΙΙ) Αναφορικές Επιρρηματικές (δηλώνουν για ποιο λόγο κάνει κάτι το όνομα που προσδιορίζουν, με ποιο σκοπό, με ποια προϋπόθεση, με ποιο αποτέλεσμα κλπ.)
α) αναφορικές αιτιολογικές: εκφέρονται με έγκλιση των προτάσεων κρίσης. Στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα ψυχικού πάθους ή δικαστικό
β) αναφορικές τελικές: εκφέρονται με οριστική μέλλοντα. Στην κύρια πρόταση έχουμε ρήμα κίνησης, εκλογής, σκόπιμης ενέργειας
γ) αναφορικές συμπερασματικές: εκφέρονται με έγκλιση κρίσεως ή απαρέμφατο. Προηγείται προσδιορισμός ποσού ή ποιότητας.
δ) αναφορικές υποθετικές: εκφέρονται με τις εγκλίσεις των υποθετικών προτάσεων, σχηματίζοντας με τις αποδόσεις τα αντίστοιχα είδη υποθετικών λόγων
ε) αναφορικές εναντιωματικές
στ) αναφορικές -χρονικές,
ζ) αναφορικές-τροπικές ,
η)αναφορικές – τοπικές (οι δύο τελευταίες εισάγονται με αναφορικά ειπιρρήματα).
Ιδιαίτερες Παρατηρήσεις
1)Όλες οι αναφορικές είναι δυνατό να δηλώσουν επιπλέον και σύγκριση ποσού ή ποιου ή τρόπου και τότε χαρακτηρίζονται και παραβολικές, ενώ η εισαγωγή τους γίνεται με τα : ὅσος, ὁπόσος, οἷος, ὡς, ὥσπερ κ.ά.
Π.χ. -Τοιαῦτα πράττει, οἷα πάντας ἀπιστεῖν τούτῳ
(παραβολική του ποιού-αναφ.συμπερασματική- δηλώνει το αναγκαστικό κι ενδεχόμενο)
-Λέγε ὅσα βούλῃ (αναφ. παραβολική του ποσού-αναφ. υποθετική-πραγματικό)
2)Όλων των ειδών οι αναφορικές -και οι προσδιοριστικές και οι επιρρηματικές-μπορούν να πάρουν οποιαδήποτε συντακτική θέση ενός ονόματος ή εμπρόθετου προσδιορισμού.
Π.χ. Ἀφίκοντο οἵτινες ἐκλήθησαν (υποκείμενο)
Ἐκάλεσαν οὓς ἐβούλοντο (αντικείμενο)
3)Η αναφορική αντωνυμία είναι συντακτικός όρος της αναφορικής πρότασης μόνο και όχι της κύριας. Στην κύρια ανήκει συντακτικά ολόκληρη η αναφορική πρόταση.
Π.χ. Οἱ τριάκοντα ἀπέκτεινάν τινάς , ὧν ἐβούλοντο ἀποκτεῖναι
(όλη η πρόταση είναι γενική διαιρετική)
4)Η αναφορική αντωνυμία, αν δεν προσδιορίζει ορισμένη λέξη της κύριας πρότασης, προσδιορίζει αντίστοιχη δεικτική αντωνυμία. Η δεικτική όμως, συχνότατα παραλείπεται και αυτό λέγεται βραχυλογία.
Π.χ. Ἀφίκοντο οὗτοι , οἵτινες ἐκλήθησαν -.=> ἀφίκοντο
